مُحمّد بن اَشْعَث بْن قَیْس کِنْدی، معروف به ابن اشعث، از عاملان واقعه کربلا. او فرماندهی نیروهای ابن زیاد را در دستگیری مسلم بن عقیل بر عهده داشت. در روز عاشورا منزلت انتساب امام حسین(ع) به پیامبر اکرم را انکار کرد. پس از واقعه کربلا از مخالفان قیام مختار بود و نیروهای مختار به او دست نیافتند. سرانجام در جنگ مصعب با مختار کشته شد.

نسب و خاندان

پدرش اشعث بن قیس کندی رئیس قبیله کنده و کارگزار امام علی(ع) در آذربایجان بود. او در جنگ صفین در لشکر امام علی(ع) بود و در تحریک خوارج بر ضد امام موثر بود.[۱]

مادرش‌ ام فروه دختر ابوقحافه بود و از این رو خواهرزاده خلیفه اول است.[۲] برادرش قیس بن اشعث در واقعه کربلا از سپاهیان عمر بن سعد بود[۳] که در غارت خیمه‌ها نقش داشت.[۴] خواهرش جعده همسر امام حسن مجتبی(ع)، امام حسن را به شهادت رساند.[۵]

امام صادق(ع)، اشعث بن قیس را در شهادت امام علی(ع)، و پسرش محمد را در شهادت امام حسین(ع) شریک دانسته و به نقش دخترش جعده در شهادت امام حسن(ع) اشاره کرده است.[۶]

محمد بن اشعث از کسانی بود که علیه حجر بن عدی شهادت داد.[۷]

دستگیری مسلم بن عقیل

محمد بن اشعث در متفرق کردن اهالی کوفه از اطراف مسلم بن عقیل نقش مهمی داشت.[۸] طوعه کنیز اشعث بن قیس بود.[۹] پسر طوعه گزارش حضور مسلم در خانه مادرش را به ابن اشعث رساند. او نیز گزارش را به ابن زیاد داد.[۱۰] ابن اشعث، فرمانده نیروهایی بود که از طرف ابن زیاد با امان دادن به مسلم بن عقیل، او را دستگیر کردند.[۱۱]

روز عاشورا

محمد بن اشعث در روز عاشورا، منزلت انتساب امام حسین(ع) به پیامبر اکرم(ص) را انکار کرد. از این رو مورد نفرین امام قرار گرفت.[۱۲]

به گفته برخی منابع متأخر، بلافاصله پس از نفرین امام، اشعث برای قضای حاجت به کناری رفت و عقربی او را نیش زد و با عورتی برهنه جان داد.[۱۳] این گزارش با گزارش منابع تاریخی از فعالیت او در قیام مختار[۱۴] و قتلش در جنگ مصعب با مختار در سال ۶۷ق[۱۵] ناسازگار است.

پس از واقعه کربلا

حَوشَب بن یعلی هَمدانی، قصر و روستای ابن اشعث در قادسیه را به دستور مختار محاصره کرد تا او را دستگیر کند. اما ابن اشعث از یک در مخفی فرار کرد. به دستور مختار قصر او ویران شد و با مصالح آن، خانه حجر بن عدی که به دست هواداران ابن زیاد ویران شده بود بازسازی شد.[۱۶]

محمد بن اشعث و دیگر قاتلان امام حسین، همین که شنیدند مختار در جستجوی آنان است، گریختند. زمانی که از شورش اهالی کوفه باخبر شدند به کوفه برگشتند و فرماندهی این شورش را بر عهده گرفتند. اما همین که این شورش شکست خورد، محمد بن اشعث به همراه شبث بن ربعی و دیگر قاتلان امام حسین (ع) به بصره گریختند و مصعب بن زبیر را به جنگ با مختار تحریک کردند.[۱۷] او در ۶۷ق نامه مصعب را به ملهب بن ابی صفره کارگزارش در فارس رساند.[۱۸]

ابن اشعث سال ۶۷ق در جنگ مصعب با مختار کشته شد.[۱۹] ابن حبان گفته است که وی به دست مختار کشته شد.[۲۰]